Wonderkinderen - pracht en ellende van hoogbegaafden (2023)

Laetitia Hahn begon op tweejarige leeftijd met pianospelen, ging op vierjarige leeftijd naar school en gaf op achtjarige leeftijd haar eerste soloconcert. Ze sloeg ook verschillende schoolklassen over, won muziekwedstrijden en reist vandaag – op 18-jarige leeftijd – de wereld rond. Soms met haar broer, de twaalfjarige Philip, eveneens een zeer begaafde jonge pianist.

Een bijzondere familie: de ouders Annette en Christian Hahn – zij docent filosofie, hij beleggingsadviseur – hebben hun baan opgegeven en zich volledig aan hun twee kinderen gewijd. En ze lijken gelukkig met hun leven.

Maar het gaat niet altijd zo goed, de muziekgeschiedenis staat vol met treurige voorbeelden van zogenaamde ‘wonderkinderen’ die geen kinderwonderen mochten meemaken. Velen ervaarden vooral oefening en druk, zoals de Japanse violiste Midori, die in de jaren tachtig onder het harde regime van haar moeder een kinderster werd.

Maar tegen de tijd dat ze twintig was, werd ze gegrepen door nachtmerries en vocht ze jarenlang tegen depressie en anorexia. Ook de Amerikaan Saul Chandler, die op 13-jarige leeftijd gevierd werd als sterviolist, ondervond de keerzijde van vroege roem. Op 16-jarige leeftijd kreeg hij een zenuwinzinking.

"Als ik muziek kon vergeten, zou ik dat doen", zei de 73-jarige. 'Je hebt van mij een getrainde aap gemaakt.' Chandler kon de muziek vergeten. Tegenwoordig woont hij als botenbouwer in Miami Beach. Of de Chinese sterpianist Lang Lang. Zijn vader controleerde alles. Zorgde ervoor dat de kleine om vijf uur 's ochtends opstond en aan de piano ging zitten. Dat hij werkte en niet tegensprak.

“Een orkest van genen bepaalt voor een groot deel onze mentale vermogens. Genen bepalen ons intelligentiepotentieel. De omgeving bepaalt in hoeverre deze een rol speelt. De analogie met de plantenwereld helpt hier: zelfs met de beste zorg zal er geen roos ontstaan ​​uit een madeliefjezaadje. Maar om madeliefjes en rozen goed te laten groeien en hun pracht te laten ontwikkelen, hebben ze zon en water nodig.”

In termen van mensen betekent dit dat het potentieel dat we met ons meebrengen pas effectief wordt als het wordt gepromoot. En vereist. Alleen oefening baart kunst. Of, zoals de beroemde Amerikaanse uitvinder Thomas Alva Edison het verwoordde: genialiteit is 1 procent inspiratie en 99 procent transpiratie.

Hoewel Duitsland wordt beschouwd als het land van dichters en denkers, heeft begaafd onderwijs lange tijd een negatieve connotatie gehad. De redenen hiervoor liggen in het verleden: de pogingen van de nationaal-socialisten om de Arische superman te fokken hebben lange tijd elk idee van de elite in diskrediet gebracht. Alleen de beweging van 1968 verhief gelijke kansen en onderwijs voor iedereen tot idealen.

De media berichtten nu vaker over hoogbegaafde kinderen, er waren meer wetenschappelijke onderzoeken en in 1978 werd de Duitse Vereniging voor Hoogbegaafde Kinderen opgericht. Ondanks dit alles waren het de zwakkeren die concrete steun kregen in het dagelijkse schoolleven, vooral nadat uit het eerste onderzoek van Pisa in 2001 bleek dat onderwijssucces in dit land uiterst afhankelijk is van de sociale achtergrond.

Het daaropvolgende voortdurende debat over de langzame leerlingen heeft jarenlang de behoeften van de sterke leerlingen overschaduwd. We weten nu dat beide moeten worden ondersteund, en wel zo vroeg mogelijk.

Tegenwoordig zijn er speciale excellentiecursussen en zijn er zelfs aparte scholen voor jonge, hoogbegaafde leerlingen. Maximiliaan Janisch kon hiervan profiteren. De 19-jarige Zwitser geldt als een wiskundig wonder, en als kleine Einstein trok hij op negenjarige leeftijd al landelijke aandacht. Terwijl andere kinderen Ludo speelden, raakte hij geïnteresseerd in zonnestelsels.

Op tienjarige leeftijd schreef hij – samen met zijn vader, een wiskundeprofessor – zijn autobiografie waarin hij klaagde dat het schoolsysteem niet flexibel genoeg was. Maximiliaan - uitgerust met een IQ van 149 - sloeg verschillende klassen over en pleitte ervoor universiteiten open te stellen voor jonge talenten. De Universiteit van Zürich ontwikkelde vervolgens een ondersteuningsprogramma dat op zijn behoeften was afgestemd.

Naast een sterke interesse in wiskunde en natuurwetenschappen hebben veel hoogbegaafde leerlingen ook een zwak voor schaken. Desondanks bleef schaken lange tijd in de publieke belangstelling – tamelijk door mannen gedomineerd – aan de rand. Dat veranderde allemaal in 2020, toen de Netflix-serie Queen's Gambit, over de opkomst en ondergang van een jonge schaker, miljoenen fascineerde.

Sindsdien heeft er blijkbaar wereldwijd een echte schaakboom plaatsgevonden. Daar zal de Hongaarse schaaklegende Judit Polgar blij mee zijn. Vergeleken met de filmheldin is haar verhaal reëel: Judit Polgar en haar twee zussen werden in de jaren tachtig internationaal bekend als schaakgenieën.

Shafay Thobani uit Pakistan werd op achtjarige leeftijd geprezen als een ‘digitaal wonderkind’. Artsen ontdekten dat in de hersenen van de kleine hightechspecialist een bepaalde regio – waarvan wetenschappers denken dat deze verantwoordelijk is voor wiskunde en logica – vijf tot zes keer meer bloedstroom had dan normale mensen.

Ook in Mexico verbaasde een zesjarige de deskundigen: Maximiliáno Arrelano gaf een lezing van veertig minuten over osteoporose aan geneeskundestudenten, waarbij hij uiteraard vrijuit sprak en de woordenschat van een deskundige gebruikte. Maximiliano zegt dat hij niet uitzonderlijk getalenteerd is, maar dat hij gewoon een goed geheugen heeft en graag leert.

En de 14-jarige Jack Andráka uit de VS ontwikkelde een screeningstest voor alvleesklierkanker die “90 procent betrouwbaarder en 168 keer sneller” zou zijn dan conventionele methoden.

Hij schreef een gedetailleerd uiteenzetting, inclusief een begroting en een schema, en stuurde dit naar 200 medische professoren met het verzoek zijn idee te testen. 199 weigerden. Eén persoon nodigde Jack uit voor een interview en liet hem later in zijn laboratorium werken. Na zeven maanden had Jack een prototype ontwikkeld, er een wetenschapsprijs voor gewonnen en door Michelle Obama in het Witte Huis ontvangen.

“Hoe briljant, talentvol of beroemd iemand ook was tijdens zijn leven, de wereld heeft zijn manier om enkele van de grootste genieën te vergeten”, zegt de Amerikaanse wetenschapsjournalist Erin Blakemore. "Talloze uitzonderlijke geesten zijn gekleineerd of genegeerd vanwege hun ras, klasse of geslacht."

Bijvoorbeeld Benjamin Bradley, die in de 19e eeuw de eerste stoommachine ontwikkelde die genoeg energie opwekte om een ​​oorlogsschip voort te stuwen. Omdat hij zijn uitvinding echter niet kon patenteren, is hij tegenwoordig vrijwel onbekend. Bradley was een slaaf; al zijn fysieke en intellectuele arbeid behoorden legaal toe aan zijn eigenaren. Hoewel Bradley de winsten van zijn machine leek te hebben gebruikt om zijn vrijheid te kopen, werd er nooit patent op aangevraagd. Tegenwoordig wordt hij nauwelijks herinnerd.

Of Esther Lederberg: Zonder haar man Joshua had ze misschien bekend gestaan ​​als de moeder van de microbiologie. De prestaties van Esther waren net zo indrukwekkend als die van hem: ze ontdekte onder meer Lambda Phage, een virus dat vandaag de dag nog steeds van groot belang is in de genetische manipulatie.

In die tijd werkten vrouwen echter vaak als naamloze leden van de teams van hun echtgenoten. Jarenlang bleef Esthers baanbrekende onderzoek een mysterie voor degenen die niets wisten van de bescheiden persoonlijkheid achter de charismatische man. De Nobelprijs die Joshua Lederberg in 1958 ontving, was alleen aan hem opgedragen.

Aelita Andre, een Australisch meisje, werd op vierjarige leeftijd in de internationale schijnwerpers gekatapulteerd toen ze haar eerste solotentoonstelling had in New York, met abstracte, kleurrijke schilderijen die voor maar liefst $ 50.000 zijn verkocht.

Inmiddels was ze aanwezig in diverse musea en zelfs bij Art Basel Miami en is ze uitgegroeid tot het belangrijkste creatieve project van haar ouders. In 2009 kwam de toen zevenjarige Engelsman Kieron Williamson op de markt met landschapsschilderijen; al snel stonden de verzamelaars in de rij; het ‘mini-monet’, zoals de media het noemen, is tegenwoordig miljonair. Is het allemaal kunst of gewoon succesvolle commercie?

Kunsthistorici bekijken deze ogenschijnlijk vroege talenten met enige terughoudendheid. En vooral aan de daarmee gepaard gaande mediahype: de jonge Duitse schilder Leon Löwentraut werd in de roddelpers gevierd als de ‘nieuwe Picasso’. De schilderijen van Löwentraut bereiken inmiddels prijzen tot 100.000 euro.

Hij is een vallende ster en mediaprofessional: bij zijn laatste vernissage in Palma kwam hij aanrijden in een rijtuig in een kleurrijke designerjas; hij vloog zelfs in een sneeuwwitte helikopter naar Ibiza; dan rode loper, DJ, en wat er nodig is voor een grote show.

‘Kunst is waar de kunstenaar mee wegkomt’, zei Andy Warhol, de uitvinder van de pop-art, ooit. De foto's van Löwentraut hebben ook iets pop-art: acrylverf, rechtstreeks uit de tube op een groot doek geperst, kronkels en lijnen, echo's van gezichten, veel goud, veel wit, veel roze. 'Zijn werken lijken op hoe de massa zich voorstelt dat moderne kunst eruit zou zien,' sneerden de feuilletons en glimlachten naar de jongeman.

Zijn succes is vooral het resultaat van een ambitieuze enscenering, de ideale ster voor een tijd waarin het genoeg is om hoe dan ook beroemd te zijn. Dit heeft niets te maken met hoogbegaafdheid in engere zin, maar de carrière van Mozart heeft al laten zien hoe belangrijk talent is voor marketing.